του Γιάννη Πανούση

Δολοφόνος είναι αυτός που βλέπει τον ίδιο άνθρωπο
για τελευταία φορά ζωντανό
και για πρώτη φορά νεκρό.

Αχιλλέας Κυριακίδης, Σημειώσεις για μία ιδιωτική θεωρία της λογοτεχνίας

Α. Προ-λεγόμενα

1. Δεν γνωρίζω αν η ανάγνωση της αστυνομικής λογοτεχνίας είναι «θερινό χόμπυ» [1] ή αν εκπροσωπεί ένα κομμάτι της πραγματικής ζωής [2] ή αν μας προϊδεάζει για διάφορα [μεταφυσικά;] μυστήρια [3].

Οι γνωστοί-άγνωστοι αντι-ήρωες [4], οι οποίοι «επιστρέφουν τις σφαίρες προς τα πίσω» [5], δεν αρκούν για να γραφτεί ένα καλό αστυνομικό μυθιστόρημα [6], εκτός εάν ο συγγραφέας έχει αποφασίσει να παίξει το ρόλο του «influencer εγκληματία» ή του δικαστή-δήμιου, αφού η μίξη πραγματικού, φανταστικού και μυθοπλαστικού [με υφέρπον και ιδεολογικό στίγμα;] καταλήγει συχνά στη δοξολόγηση του Κακού [7].

του Πάνου Ιωαννίδη

Ο χώρος

Ο χώρος στην σκηνογραφία μιας νουάρ αφήγησης διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο. Μια πρώτη διάκριση στην σκηνογραφική χωροταξία, μπορεί να γίνει ανάμεσα σε εσωτερικό και εξωτερικό χώρο. Ακόμη και αν αφεθούμε στη γοητεία μιας υπόθεσης εγκλήματος κλειδωμένου δωματίου, ο εξωτερικός χώρος είναι εκείνος που επισκιάζει το τελικό αποτέλεσμα. Ο εξωτερικός χώρος είναι πολυδιάστατος, δυναμικός και αναμφίβολα εγκολπώνει περισσότερα στοιχεία και ευρήματα. Περιλαμβάνει αρχικά τον τόπο όπου διαπράχθηκε το έγκλημα, ο οποίος μπορεί να είναι αστικός, ημιαστικός, αγροτικός ή ακόμη και ένας εντελώς πανέρημος. Εντούτοις ο χώρος, συνεπάγεται μια σειρά από διαλεκτικές αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στη μορφή και στο περιεχόμενο της αφήγησης. Ο χώρος και ειδικότερα ο αστικός χώρος της μεγαλούπολης, θα αναπαράγει, την κοινωνική, την πολιτική, την οικονομική και την πολιτιστική διάσταση του εγκλήματος. Ακόμη και αν το έγκλημα λάβει χώρα μακριά από τα κέντρα των εξελίξεων, φερ’ ειπείν σε ένα χωριό ή μια ερημιά, η πολιτική κατάσταση των πραγμάτων, η κοινωνική διαδρομή των εμπλεκόμενων μερών, η οικονομική τους θέση και οι πολιτισμικές τους διαφορές και ομοιότητες είναι στοιχεία που θα αναδειχθούν κατά τη διάρκεια της έρευνας. Πρόκειται για ένα πολύχρωμο παζλ, μπορούμε να πούμε που θα αποκαλυφθεί στο σύνολο του, μόνο όταν ολοκληρωθεί η έρευνα. Εν τέλει, ο χώρος στην σκηνογραφία του εγκλήματος, διαμορφώνει με τον τρόπο του το βασικό ερώτημα στην μεσογειακή αστυνομική λογοτεχνία: Γιατί συνέβη το έγκλημα;

του Γιάννη Πανούση

Πάλιωσε η γλώσσα,
τρύπησε.
Οι λέξεις στάζουν
έξω απ’το νόημα.

Κωστής Παπακόγκος, Παλίρροια

Η προσπάθεια πολλών [αστυνομικών και λοιπών] συγγραφέων να ανα-δειχθούν σε «παντο-γνώστες»-αφηγητές καταλήγει άλλοτε στο να καθίστανται «αναξιόπιστοι» ως προς την αληθοφάνεια της περι-γραφής των γεγονότων και των χαρακτήρων κι άλλοτε στο να πιέζουν τον αναγνώστη να διαβάσει το κείμενό τους με βάση τη δική τους [των συγγραφέων] οπτική.

Νομίζω ότι αφενός η ρεαλιστική μυθοπλαστική προσέγγιση δεν πρέπει να στοχεύει στο να ταυτισθεί ο αναγνώστης με τον χαρακτήρα του [καλού ή κακού] ήρωα, χωρίς δηλαδή να παίρνει κριτική απόσταση κι αφετέρου ο συγγραφέας δεν πρέπει να επιμένει -με διάφορα τεχνάσματα [τύπου «υβριδική αφήγηση»]- να επιβάλλει την προσωπική του [πολιτική, κοινωνική, ιδεολογική] θέαση κι ερμηνεία των πραγμάτων.

του Γιάννη Πανούση

Όλα αυτά τα δήθεν αθώα άνθη και φυτά,
χωρίς να σε ρωτούν,
σε πάνε κάθε τόσο εκεί,
ποιος ξέρει τις σκοτεινές προθέσεις τους.

Σωτήρης Σαράκης, Μεταμόρφωση

Έχω αναρωτηθεί και σε άλλες περιπτώσεις αν ο αστυνομικός συγγραφέας πρέπει να ενδιαφέρεται για την ενδεχόμενη «παρ-ανάγνωση» της ιστορίας του μυθιστορήματός του: αν, δηλαδή, το πλαίσιο, τα πρόσωπα, οι ρόλοι, οι σχέσεις, τα κίνητρα, ο σκοπός, η έκβαση [π.χ η σύλληψη και καταδίκη των ένοχων ή η διαφυγή κι ατιμωρησία τους] επηρεάζουν κοινωνικά, ηθικά και αξιακά τον αναγνώστη, ώστε -σε περίπτωση μη-κάθαρσης- να «υιοθετήσει» μία παράνομη συμπεριφορά [αφού τελικά το «έγκλημα αποδίδει»].

Αυτό το ενδεχόμενο είναι δυνατόν να καταλήξει σε σοβαρότερες συνέπειες, όταν χρησιμοποιείται μία -έστω έμμεση- «γραφή μίσους» κι απαξίωσης όλων των δημοκρατικών θεσμών.