Φόνος στη Βιβλιοθήκη – II

Συντάχθηκε στις . Καταχωρήθηκε στο Σχετικά με την την Ξένη Αστυνομική Λογοτεχνία

της Νίνας Κουλετάκη

Και νάμαστε στο «Ι», ως πρώτο γράμμα της ερώτησης «Is this the first?» -Είναι αυτό το πρώτο; – με την έκδοση (1923) του διηγήματος του Edgar Allan Poe, «The Murders in the Rue Morgue» στην προθήκη από κάτω.

Για μερικούς ιστορικούς της αστυνομικής λογοτεχνίας, η πρώτη ιστορία αστυνομικής πλοκής είναι εκείνη της Σουζάνας και των Γερόντων, όπως αναγράφεται στα απόκρυφα βιβλία της Βίβλου. Σας την παραθέτω, έτσι όπως την αναφέρει ο καθηγητής της Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αντώνης Λιάκος. «Κατοικούσε στη Βαβυλώνα ένας πολύ πλούσιος άνθρωπος ο Ιωακείμ, ο οποίος είχε μια ωραιότατη σύζυγο, τη Σωσάννη, καθ’ ημάς Σουζάννα. Αυτός λοιπόν ο μεγιστάνας είχε έναν παράδεισο, δηλαδή έναν περιτειχισμένο κήπο, τον οποίο άνοιγε κατά τη διάρκεια της ημέρας ώστε να δροσίζεται ο κόσμος. Ένα μεσημέρι όμως θέλησε να λουστεί στο σιντριβάνι του κήπου η ωραία Σουζάννα. Γι’ αυτό ζήτησε από τη φρουρά να αδειάσουν τον κήπο από τον κόσμο και να κλείσουν τις πόρτες.

Ωστόσο δύο ηλικιωμένοι, θέλοντας να απολαύσουν τη θέα της γυμνότητας της Σουζάννας, κρύφτηκαν και παραμόνευαν. Όταν τους πήρε είδηση η γυναίκα και έβαλε τις φωνές, τότε αυτοί προσπάθησαν να την κάνουν να σωπάσει εκβιάζοντάς την πως, αν τους καταγγείλει, θα πουν ότι φωνάζει επειδή την έπιασαν στα πράσα με τον εραστή της. Η Σουζάννα δεν υπέκυψε, οι φρουροί συνέλαβαν τους γέρους και αυτοί είπαν την ψεύτικη ιστορία τους, με αποτέλεσμα να οδηγηθεί η γυναίκα στο δικαστήριο και να καταδικαστεί σε θάνατο δια λιθοβολισμού. Αυτήν ακριβώς τη στιγμή εμφανίστηκε ο Δανιήλ ο οποίος, παρεμβαίνοντας αυτόκλητα στη δίκη, αμφισβήτησε τη μαρτυρία των γέρων και ζήτησε να εξεταστούν χωριστά ο ένας από τον άλλο και να τους ρωτήσουν όχι τί είδαν, αλλά κάτω από τί είδους δένδρο είχαν κρυφτεί για να παρατηρήσουν. Αυτοί απαντώντας έπεσαν σε αντιφάσεις, αποκαλύφτηκε η συνωμοσία τους, γλίτωσε η γυναίκα, καταδικάστηκαν οι ίδιοι για συκοφαντική δυσφήμιση και δοξάστηκε ο Δανιήλ που έσωσε από την άδικη καταδίκη έναν αθώο άνθρωπο». Άλλοι, πάλι, ιστορικοί υποδεικνύουν, ως πρώτες αστυνομικές ιστορίες, κείμενα του Ηροδότου ή του Βιργίλιου ή –ακόμη- παραμύθια από την Κίνα του 13ου αιώνα. Εντούτοις, είναι το ανωτέρω εικονιζόμενο διήγημα του Poe «The Murders in the Rue Morgue» του 1841, που θεωρείται ευρέως ως το πρώτο αστυνομικό αφήγημα και θεμέλιος λίθος της αστυνομικής λογοτεχνίας. Αυτή καθεαυτή η λέξη «ντετέκτιβ» (detective) δεν εμφανίζεται ως λήμμα στο Λεξικό Αγγλικής Γλώσσας της Οξφόρδης πριν το 1843.

Το γράμμα «J», αρχικό της λέξης «jigsaw», δηλώνει μια άλλη σειρά ευφάνταστων και πρωτότυπων βιβλίων, που ήταν –ταυτόχρονα- και παιχνίδι, κάτι σαν τους φακέλους των υποθέσεων που ανέφερα νωρίτερα (βλ. Φόνος στη Βιβλιοθήκη – Ι). Αυτή τη φορά το μυστήριο λύνεται με την συμπλήρωση ενός παιχνιδιού παζλ. Ο αναγνώστης διαβάζει το βιβλίο κανονικά, αλλά για να μάθει την λύση του μυστηρίου είναι υποχρεωμένος να ολοκληρώσει ένα παζλ. Αυτού του είδους τα βιβλία άνθισαν ιδιαίτερα την περίοδο του μεσοπολέμου και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή στις φιλικές συγκεντρώσεις. Οι συμμετέχοντες είχαν όλοι διαβάσει το βιβλίο και συγκεντρώνονταν για να συμπληρώσουν το παζλ, τρώγοντας και διασκεδάζοντας, και περνώντας μιαν ευχάριστη βραδιά. Σήμερα διασώζονται ελάχιστα τέτοια βιβλία, με όλα τα κομμάτια του παζλ που τα συνόδευε άθικτα και ένα από αυτά είναι το ανωτέρω εικονιζόμενο που βρίσκεται στην British Library του Λονδίνου.

Στο «Κ», για την αγγλική ερμηνεία της λέξης «απαγωγή» (Kidnap), έχουμε έργα αστυνομικής λογοτεχνίας με αυτό ακριβώς το θέμα. Στις κοινωνίες της εποχής, τόσο της Ευρώπης αλλά –κυρίως- της Αμερικής, η απαγωγή παιδιού για λύτρα ήταν αρκετά σύνηθες φαινόμενο. Στη έκθεση της British Library φιγουράριζε το βιβλίο της Josephine Teys «The Francise Affair», του 1948, που αναφέρεται σε μια τέτοια –πραγματική- υπόθεση απαγωγής και συγκεκριμένα εκείνη της Elizabeth Canning.

To «L» σηματοδοτεί μια άλλη κατηγορία αστυνομικών αφηγημάτων, των λεγομένων «μυστηρίων κλειδωμένου δωματίου» (locked room mysteries). Αγαπημένο θέμα της αγγλικής σχολής και όχι μόνο, τα «μυστήρια κλειδωμένου δωματίου» κυριάρχησαν για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα ανάμεσα στα διάφορα είδη αστυνομικών ιστοριών, κυρίως κατά την Χρυσή Εποχή του αστυνομικού αφηγήματος, ανάμεσα στους δυο εμγάλους πολέμους.

Το χαρακτηριστικό τους είναι ένα έγκλημα που διαπράττεται κάτω από, σχεδόν, αδύνατες συνθήκες, μέσα σε έναν χώρο από τον οποίο η δθαφυγή του δολοφόνου είναι αδύνατη. Πολλοί μεγάλοι, ευρωπαίοι αλλά και αμερικανοί, συγγραφείς του είδους καταπιάστηκαν με αυτά, όπως o Edgar Allan Poe, η Agatha Christie, o Clayton Rawson, o John Dickson Carr και ο Gaston Leroux.

Το «Μ» είναι για το «Mayhem Parva», ένα υποείδος του αστυνομικού αφηγήματος, που εμφανίστηκε κι αυτό κατά τη διάρκεια της Χρυσής Εποχής. Το χαρακτηριστικό του είναι ότι τοποθετεί την ιστορία σ’ ένα μικρό, απομονωμένο χωριό, μακριά από τους ρυθμούς της μοντέρνας πόλης όπου το μόνο που έρχεται να ταράξει την ραθυμία και τις ανιαρές ζωές των κατοίκων του, είναι ένα έγκλημα, φόνος συνήθως, τόσο έξω από την νοοτροπία και την χωρίς πάθη ζωή των πρωταγωνιστών. Η επιτομή αυτών των χώρων δεν είναι παρά ένα μικρό, εγγλέζικο χωριό. Ένα άλλο χαρακτηριστικό του είδους είναι η τυποποίηση των χαρακτήρων του. Συνήθως υπάρχει ένας απόστρατος συνταγματάρχης του ινδικού στρατού, ο εφημέριος του χωριού, ο βαρονέτος ή ο πλούσιος (ή λιγότερο πλούσιος) γαιοκτήμονας, η σχετικά «εύκολη» και σχεδόν ακαλιέργητη γραμματέας ή ένα αθώο υπηρετριάκι που, όμως, «είδε πολλά». clue-vertΣτο είδος διέπρεψε η Agatha Christie, τόσο με τις ιστορίες του Poirot, όσο και με εκείνες της Miss Marple, αλλά και οι A.A. Milne, John Dickson Carr, Ngaio Marsh. Επίσης πολλοί σύγχρονοι συγγραφείς κι από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού (όπως οι Charlotte MacLeod, Carolyn G. Hart, Katherine Hall Page, Deborah Adams, Dorothy Cannel), οφείλουν μεγάλο μέρος της ατμόσφαιρας και της δομής των μυθιστορημάτων τους σ’ αυτό το πρώιμο κομμάτι της αγγλικής σχολής. Τέλος, εμπνευσμένα από το είδος είναι τα πολύ πετυχημένα επιτραπέζια παιχνίδια Clue και Cluedo.

Και φτάνουμε, πανηγυρικά, στο «Ν», το αποκλειστικά αφιερωμένο στο Nordic Noir, στο σκανδιναυικό αστυνομικό μυθιστόρημα, το οποίο δεν άρχισε με τον Επιθεωρητή Βαλλάνντερ (Isnpector Wallander) το 1997 ή με το Millenium Trilogy (από το 2008) του Stieg Larssin, ούτε καν το Miss Smilla’s Feeling for Snow (Η δεσποινίς Σμίλλα διαβάζει το χιόνι), του Peter Hoeg (1992). Οι «παππούδες» του σκανδιναυικού αστυνομικού μυθιστορήματος ήταν το ζευγάρι των Σουηδών Maj Sjowall και Per Wahloo, με ήρωα τον –διαρκώς συνοφρυωμένο- ντετέκτιβ Martin Beck, τις περιπέτειες του οποίου μας παρουσίασαν σε μια σειρά αποτελούμενη από δέκα μυθιστορήματα, με το πρώτο να κυκλοφορεί το 1965.

Από τότε το αστυνομικό μυθιστόρημα στις σκανδιναυικές χώρες και την Ισλανδία, αποκτά έναν ξεχωριστό χαρακτήρα, με αναφορές πολιτικής και κοινωνικής αφύπνισης, κάτι όχι συνηθισμένο στο είδος εν γένει.

Τον Martin Beck των Sjowall και Wahloo, πλαισιώνουν ο καταθλιπτικός Kurt Wallander του Henning Mankell και ο αλκοολικός Harry Hole του Jo Nesbo, σχηματίζοντας την «Αγία Τριάδα» του δημοφιλούς φαινομένου που είναι το σκανδιναυικό νουάρ.

Ακολουθεί το «Ο», αρχικό για το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, το οποίο εμφανίζεται σε πληθώρα αστυνομικών μυθιστορημάτων ως το περιβάλλον της διηγούμενης υπόθεσης, με τέτοιο τρόπο σαν να αποτελεί μια οποιαδήποτε πόλη. Αρκετά μυθιστορήματα του Colin Dexter έχουν ως σκηνικό τα κολλέγια της Οξφόρδης και ο ήρωάς του, ο Επιθεωρητής Morse, χειρίστηκε πολλές υποθέσεις εκεί.

Στην σχετική προθήκη υπήρχαν διάφορα ενθύμια από την προσωπική συλλογή του Sir John Gielgud, ο οποίος υποδύθηκε τον Πρύτανη του Πανεπιστημίου κατά την τηλεοπτική μεταφορά των μυθιστορημάτων του Dexter. Ο Gielgud είχε την συνήθεια να φτιάχνει άλμπουμς για κάθε του δουλειά, στα οποία συμπεριλάμβανε φωτογραφίες, σημειώσεις, αποκόμματα εφημερίδων και περιοδικών κ.λ.π. Το «Ρ» δεν θα μπορούσε παρά να είναι αφιερωμένο στην Αστυνομία (Police) και στους επαγγελματίες διώκτες του εγκλήματος, όλων των βαθμίδων της αγγλικής αλλά και παγκόσμιας αστυνομικής δύναμης. Οι ήρωες αυτοί έφταναν στη διελεύκανση των εγκλημάτων κυρίως λόγω των προσωπικών τους ικανοτήτων και διορατικότητας, παρά μέσω των διαδικασιών της αστυνομικής έρευνας. Αυτό συνέβαινε τουλάχιστον μέχρι το 1945, οπότε κάνουν την εμφάνισή τους μυθιστορήματα στα οποία οι ντετέκτιβς εμφανίζονται να δρουν ως ομάδα, σε αγαστή συνεργασία με τις συγγενείς υπηρεσίες της σήμανσης και της ιατροδικαστικής.

Η πρώτη ουσιαστική και με διάρκεια εμφάνιση των ένστολων διωκτών του εγκλήματος στην αστυνομική λογοτεχνία, γίνεται το 1849, με την δημοσίευση στην εφημερίδα Chamber’s Edinburgh Journal, μιας σειράς ιστοριών κάτω από τον τίτλο «Οι αναμνήσεις ένός Αξιωματικού της Αστυνομίας». Αρχικά, ως συγγραφέας τους θεωρήθηκε ο ντετέκτιβ Thomas Waters, ένας ξεπεσμένος αριστοκράτης, στην πραγματικότητα όμως δημιουργός τους ήταν κάποιος William Russell, ένας συγγραφέας για τον οποίο δεν γνωρίζουμε τίποτα σχεδόν. Ο τρόπος γραφής έπειθε ότι επρόκειτο για αναμνήσεις πραγματικού αστυνομικού και έκανε τις ιστορίες αυτές να γνωρίσουν μεγάλη επιτυχία.

Επαγγελματίες ερευνητές εμφανίζονται, με εξαιρετική επιτυχία, και σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Ιδιαίτερο χώρο στην έκθεση καταλάμβαναν δύο συγγραφείς με τους ήρωές τους. Ο πρώτος ήταν ο Ιταλός Andrea Camilleri, δημιουργός του Επιθεωρητή Salvo Montalbano το 1994. Ο Camilleri εμφανίζεται στα ιταλικά γράμματα σε ηλικία σχεδόν 70 ετών και κάνει αμέσως επιτυχία. Στα μυθιστορήματά του, ο συνδυασμός χιούμορ, χαρακτήρων, συχνών σεξουαλικών αναφορών και του χαρακτηριστικού περιβάλλοντος της Σικελίας, συνετέλεσαν στη μεγάλη επιτυχία τους. Ο Camilleri απεικονίζει επίσης την διαφθορά στην δημόσια, πολιτική και διοικητική, ζωή της πόλης, αν και η δράση της Μαφίας παραμένει επιλεκτικά διακριτικά στο φόντο. Ο Salvo χρωστά το επώνυμό του στον φόρο τιμής του Camilleri ως προς τον μεγάλο ισπανό συγγραφέα αστυνομικής λογοτεχνίας και γαστρονόμο Manuel Vazquez Montalban.

Ο δεύτερος «αγαπημένος» της έκθεσης δεν είναι άλλος από τον Βέλγο Georges Simenon, άρχοντα του roman policier, και τον ήρωά του Επιθεωρητή Maigret. Ανάμεσα στα εκτιθέμενα βιβλία του και το εικονιζόμενο, στην αγγλική του έκδοση του 1963. Ήταν ένα από τα πρώτα του Simenon με ήρωα τον Maigret. Οι άγγλοι έχουν ιδιαίτερη αδυναμία στον Simenon και έκαναν επιτυχημένες μεταφορές των μυθιστορημάτων του, τόσο σε ραδιοφωνικές όσο και σε τηλεοπτικές παραγωγές.

Επαγγελματίες αστυνομικοί κάνουν την εμφάνισή τους και στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού κι εκεί, πια, αρχίζει να πρωταγωνιστεί η δουλειά της ομάδας παρά του ατόμου. Χαρακτηριστική περίπτωση η σειρά βιβλίων του Ed McBain «87ο Αστυνομικό Τμήμα» (87th Precinct). Η πόλη δράσης, αν και αναφέρεται ως φανταστική, είναι ξεκάθαρα η Νέα Υόρκη, οι πρακτικές έρευνας που ακολουθούνται βασίζονται απόλυτα σε εκείνες πραγματικών συνθιηκών και ο ντετέκτιβ Steve Carella είναι ο ήρωας που ξεχωρίζει από την ομάδα.

Συνεχίζεται

Εκτύπωση