ΤΙΤΙΝΑ ΔΑΝΕΛΛΗ (1943-2021): IN MEMORIAM [2]
Η Τιτίνα Δανέλλη διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο τόσο στη δημιουργία της ΕΛΣΑΛ -συμμετείχε σε όλες τις προπαρασκευαστικές διαδικασίες για τη δημιουργία της στις αρχές του 2010 και ασφαλώς αποτέλεσε ιδρυτικό μέλος της- όσο και στην λειτουργία της μετά την συγκρότησή της, καθώς μεταξύ (πολλών) άλλων υπήρξε και πρόεδρός της από το 2013 έως το 2015.
Στην προηγούμενη ανάρτηση, τα μέλη της Λέσχης Νίνα Κουλετάκη, Γιάννης Πανούσης και Έλενα Χουσνή έγραψαν μερικά λόγια για την απούσα. Σήμερα, συνεχίζουν οι Φώντας Λάδης, Αντώνης Γκόλτσος, Φίλιππος Φιλίππου, Τεύκρος Μιχαηλίδης, Κωνσταντίνα Μόσχου, Δημήτρης Μαμαλούκας, Σόνια Ζαχαράτου και Ανδρέας Μιχαηλίδης.
Τιτίνα Δανέλλη (1943-2021)
Μέλη της ΕΛΣΑΛ γράφουν για την Τιτίνα (β΄ μέρος)
Ανεπανόρθωτη απώλεια για την ΕΛΣΑΛ.
Η φωνή της, τόσο χαρακτηριστική και ζεστή, θα ακολουθεί τον καθένα μας για πολύ και θα φέρνει μπροστά μας τη μορφή της και ό,τι μας συνδέει, αλλά και τον καθένα ξεχωριστά, μαζί της.
Στο καλό, Τιτίνα.
Φώντας Λάδης
*****
Η κυρία Δανέλλη
Μιλούσα, πάντα, μαζί της, τηλεφωνικά, στις συναντήσεις της ΕΛΣΑΛ, στο σπίτι της, πριν βάλω τις ιστορίες μου στο χαρτί. Δεν είναι σώφρον, για τον νιόφερτο, να ρωτάει τον σοφό;
Και μου έλεγε, «ίσως, όχι αυτό», ή «ίσως, όχι έτσι», ή «μμμμ, ναι», ή «ναι, γιατί όχι;». Ποτέ, «επ’ ουδενί», ή «ναι, τέλειο». Και την άκουγα∙ κατά κανόνα.
Σε ένα πράγμα διαφωνούσαμε, συστηματικά και επί χρόνια. Στο κατά πόσο το στοιχείο “σύμπτωση” έχει θέση στην αστυνομική λογοτεχνία. Εκείνη πίστευε ότι η σύμπτωση είναι μέρος της ζωής, άρα έχει θέση και στο “αστυνομικό”∙ εγώ ήθελα τον μύθο “άτρωτο” από τον από μηχανής θεό. Φοβάμαι πως θα διαφωνούμε, εις το διηνεκές…
Θα την θυμάμαι, και θα την ευχαριστώ, και για την ευκολία που μου εκχώρησε το “Τιτίνα”, αντί του “κυρία Δανέλλη”.
Εκείνη, η κυρία Δανέλλη.
Αντώνης Γκόλτσος,
Αθήνα, Ιανουάριος, 2021
*****
Η Τιτίνα Δανέλλη (δεξιά) σε εκδήλωση σε κεντρικό βιβλιοπωλείο της Αθήνας, τον Δεκέμβριο του 2019.
Εικονίζονται ακόμα τα μέλη της ΕΛΣΑΛ (από αριστερά) Μιμή Φιλιππίδη, Φίλιππος Φιλίππου
και Κώστας Καλφόπουλος (πίσω από την Τ. Δανέλλη).
Η Τιτίνα Δανέλλη ήταν αγαπημένη και πολύτιμη φίλη από την δεκαετία του ’90. Διάβαζε πολύ, της άρεσαν ο Ντοστογιέφσκι, ο Γκράχαμ Γκριν, ο Αλμπέρ Καμί, έγραφε πολύ, έβλεπε κινηματογράφο, άκουγε κλασική μουσική, είχε πολλούς φίλους και φίλες.
Το 1981 εξέδωσε στον Καστανιώτη το αστυνομικό μυθιστόρημα Ένα και ένα κάνουν όσα θες που το έγραψε μαζί με τον Μάνο Κοντολέων. Στον πρόλογο του βιβλίου οι δύο συγγραφείς έγραψαν:
«Για μας το “Ένα και ένα κάνουν όσα θες” ήταν ένα παιχνίδι. Εσείς μην περιμένετε απ’ αυτό τίποτα παραπάνω από μια ευχάριστη –ελπίζουμε – συντροφιά κάποιο μοναχικό Σαββατόβραδο, από μια δροσερή –ευχόμαστε!– απασχόληση ένα αποπνιχτικό Αυγουστιάτικο μεσημέρι. Από ένα ξέδομα –αισιοδοξούμε!– στο καθημερινό άγχος, τίποτε περισσότερο από μιας πρόσκαιρη ανακούφιση σ’ εκείνο το αφόρητο στριφογύρισμα στα τσαλακωμένα σεντόνια τις ώρες της αγρύπνιας. Μέχρις εκεί φτάνουν οι φιλοδοξίες αυτού του “αστυνομικού” μυθιστορήματος…»
Ήδη είχε γράψει άλλα δύο αστυνομικά που δεν εκδόθηκαν ποτέ, επειδή τα θεωρούσε πρωτόλεια, οι ίδιοι ήρωες όμως εμφανίστηκαν αργότερα και σε άλλα βιβλία της. Στο οπισθόφυλλο του πρώτου της βιβλίου, του μυθιστορήματος Ο επιτυχημένος (πρώτη έκδοση, 1971), στην 2η έκδοση του 1980 που έχω στη βιβλιοθήκη μου, διαβάζουμε τα εξής:
«Η Τιτίνα Δανέλλη όταν έγινε 6 χρονών σχεδίασε το πρώτο της μυθιστόρημα. Είχε αστυνομική πλοκή με έντονη δράση και κάμποσους φόνους. Στα δέκα της χρόνια, την κυρίεψε μια πιο ρομαντική διάθεση κι έγραψε το πρώτο της αισθηματικό μυθιστόρημα που μπορεί να ήταν πρωτόλειο, προμηνούσε όμως όλα τα στοιχεία που θα χαρακτήριζαν τα κατοπινά της έργα: τον Επιτυχημένο, την Αίθουσα αναμονής, τον Αντιπερισπασμό».
Η τελευταία φράση αυτού του χαριτωμένου κειμένου είναι αρκούντως καυστική: «Η Τιτίνα Δανέλλη γεννήθηκε, έζησε και εξακολουθεί –δυστυχώς ή ευτυχώς– να ζει στην Αθήνα».
Τιτίνα, καλό σου ταξίδι στ’ αστέρια ή όπου αλλού.
Φίλιππος Φιλίππου
*****
Ένας παράξενος ελκυστής ήταν η Τιτίνα· μια δεξαμενή έλξης όπου κάθε άτομο είχε το ελεύθερο να διαγράφει τη δική του τροχιά ενεργοποιημένο από την αφάνταστη κι όμως αδιόρατη ζωτικότητα που εξέπεμπε η ίδια. Ήξερε να σε κρίνει αυστηρά, μονάχα όμως όσο το άντεχες. Ήξερε να σ’ εμψυχώνει όσο χρειαζόσουν, ώστε να συνεχίσεις να παλεύεις και να σε προσγειώνει πριν προλάβεις να αυτοκαταστραφείς. Ήξερε να προσφέρει αφειδώς, το χρόνο της, τη σοφία της και πάνω απ’ όλα την αγάπη που ξεχείλιζε μέσα από την καρδιά της. Και τώρα που έφυγε νιώθω πως…
Γυρίζοντας ολοένα σε κύκλους που πλαταίνουν
Το γεράκι δε μπορεί ν’ ακούσει πια το γερακάρη·
Τα πάντα γίνονται κομμάτια· το κέντρο δεν αντέχει…
[W. B. Yeats]
Τεύκρος Μιχαηλίδης
Η Τιτίνα Δανέλλη στην αφιερωματική εκδήλωση για τον Γιάννη Μαρή, που διοργάνωσε η ΕΛΣΑΛ
στις 8 Απριλίου 2011 στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων.
Δεξιά της, ο δημοσιογράφος, μεταφραστής και υπεύθυνος ξένης λογοτεχνίας των Εκδόσεων Καστανιώτη, Ανταίος Χρυσοστομίδης (1952-2015),
και αριστερά της οι συγγραφείς Ντορίνα Παπαλιού (μέλος της ΕΛΣΑΛ) και Απόστολος Δοξιάδης.
Πίσω, η συγγραφέας και επίτιμη πρόεδρος της ΕΛΣΑΛ, Αθηνά Κακούρη.
*****
Μια εμβληματική μορφή για την ελληνική αστυνομική λογοτεχνία, και όμως τόσο σεμνή. Μια μεγάλη κυρία έφυγε. Τη θυμάμαι με αγάπη, τις υπέροχες συζητήσεις μαζί της, το πανέξυπνο χιούμορ της, και εκεί προς το τέλος, το δωράκι της, ένα βραχιολάκι-γούρι για να πάει καλά το βιβλίο μου. Πάντα σκεφτόταν τους άλλους.
Κωνσταντίνα Μόσχου
*****
Ήσουν πάντα γενναιόδωρη. Με όλους. Είχες για όλους μια καλή κουβέντα, βοηθούσες τους καινούργιους, τους εκκολαπτόμενους συγγραφείς. Με αγαπούσες πολύ και μου το έδειχνες σε κάθε ευκαιρία. Ακόμα θυμάμαι το τηλεφώνημά σου όταν διάβασες τη Φίνι. Πόσα καλά μου είπες! Κι εγώ σε αγαπούσα, πολύ. Μιλούσαμε σαν να γνωριζόμαστε χρόνια... ίσως ήταν η Ιταλία που μας ένωνε, κι ας πήγαμε σε διαφορετικές περιόδους... ή να ήταν η αστυνομική λογοτεχνία... ή, καλύτερα, η λογοτεχνία απλώς. Τιτίνα Δανέλλη, Τιτίνα μου, θα σε θυμάμαι πάντα.
Δημήτρης Μαμαλούκας
*****
Νιώθω ένα άδειασμα καθώς μαθαίνω το μαντάτο ότι η Τιτίνα έφυγε για άλλους κόσμους. Έφυγε η Τιτίνα; Αυτό δεν γίνεται. Έμοιαζε σαν να έφυγε η μάνα, καθώς για μένα και για την σχέση που είχαμε καλλιεργήσει, αφήνει ένα δυσαναπλήρωτο κενό· επειδή στεκόταν δίπλα μου σαν μάνα που απλώνει τις προστατευτικές φτερούγες της –τουλάχιστον έτσι την ένιωθα... Η Τιτίνα ήταν μια σπουδαία φίλη, γνωριστήκαμε σε παλιές εποχές, αγαπηθήκαμε, αλληλοεκτιμηθήκαμε, μετά χαθήκαμε κι έπειτα να’ μαστε πάλι μαζί.
Δεν μπορώ να γράψω για την Τιτίνα. Μ΄ εμποδίζουν τα όρια των λέξεων, οι γραμματοσειρές, οι κινήσεις των χεριών μου, το φτωχό μου λεξιλόγιο, καθώς η Τιτίνα είναι και θα είναι για μένα και για το δικό μου ‘πάντα’ ένα φυλακτό στο στήθος μου. Τι κρίμα να μην της το έχω πει…
Σόνια Ζαχαράτου
*****
Όταν χάνουμε ένα αγαπημένο πρόσωπο, αντανακλαστικά σκεφτόμαστε όλα όσα δεν ειπώθηκαν και όσα πια δεν μπορούν να ειπωθούν. Είναι ένας βαθιά ανθρώπινος μαζοχισμός, η ανάγκη μας για αυτοτιμωρία επειδή εμείς είμαστε ακόμα ζωντανοί, επειδή μείναμε πίσω. Στις πιο νηφάλιες στιγμές, αναλογιζόμαστε πως ο άνθρωπος που έφυγε δεν θα επιθυμούσε κάτι τέτοιο. Αν μη τι άλλο, σίγουρα όχι η Τιτίνα Δανέλλη. Η Τιτίνα, όπως τη γνώρισα εγώ, ήταν πάντοτε δασκάλα: γενναιόδωρη με τον χρόνο της, διεισδυτική και πάνω από όλα ευθύς. Δεν χάιδευε αυτιά η Τιτίνα, όμως οι αλήθειες της δεν ήταν ποτέ ποτισμένες με σκληρότητα. Η Τιτίνα δίδασκε λιτά, αποφασιστικά και δίχως ποτέ να προφασίζεται ότι διδάσκει.
«Θα κόψεις 1500 λέξεις και θα μου το ξαναστείλεις, όχι μόνο για να τηρήσεις το όριο, αλλά επειδή είναι φλύαρο. Το ξέρω ότι δεν το βλέπεις, αλλά θα το δεις. Πάντα μπορείς να βγάλεις πράγματα».
Και είχε δίκιο. Μια ιστορία είναι έτοιμη μόνο όταν δεν μπορείς πια τίποτα να της αφαιρέσεις. Μια άλλη αλήθεια, παλιότερη κι από την ίδια τη γραφή, είναι πως όσο λέμε ιστορίες για κάποιον, εξακολουθεί να βρίσκεται ανάμεσά μας -κι εμείς που μείναμε πίσω, έχουμε τόσα να πούμε για την Τιτίνα που κινδυνεύουμε να παρασυρθούμε, μέχρι να μας επαναφέρει στην τάξη η ηχώ της σοφής συμβουλής της.
Ανδρέας Μιχαηλίδης